Phần 1: Kỳ Nghỉ Bất Thường

Sài Gòn đón mẹ con tôi bằng cái nóng hầm hập và những cơn mưa rào bất chợt của tháng Bảy. Tôi là Lan, con dâu trưởng của mẹ Hạnh. Chuyến đi này là món quà tôi dành tặng mẹ sau năm năm làm dâu, cũng là để bà khuây khỏa sau khi bố chồng tôi qua đời được sáu tháng.

Chúng tôi thuê một căn hộ dịch vụ cao cấp ở Quận 1, nhìn thẳng ra bến Bạch Đằng. Tôi đã lên kế hoạch tỉ mỉ: sáng đi Dinh Độc Lập, chiều dạo phố đi bộ, tối đi thuyền trên sông. Tôi muốn mẹ được tận hưởng những gì tốt nhất, bù đắp cho cả đời lam lũ ở vùng quê Bắc Bộ.

Nhưng ngay đêm đầu tiên, mọi thứ đã diễn ra không như tôi dự tính.

Mười một giờ đêm, khi tôi vừa tắm xong và chuẩn bị leo lên giường tận hưởng nệm êm chăn ấm, thì mẹ Hạnh đã thay bộ quần áo bà ba sẫm màu, đội cái nón lá cũ mà bà nhất quyết mang theo từ quê.

• “Lan à, con ngủ trước đi nhé. Mẹ… mẹ đi dạo một chút cho thoáng. Ở trong máy lạnh mẹ khó thở quá.”

Tôi ngạc nhiên:

• “Mẹ ơi, muộn rồi. Sài Gòn phức tạp lắm, mẹ đi một mình con không yên tâm. Để con đi cùng mẹ.”

Mẹ xua tay, nụ cười gượng gạo:

• “Thôi, con đi cả ngày mệt rồi, ngủ đi. Mẹ chỉ đi quanh quanh đây thôi. Mẹ già rồi, ai làm gì đâu mà sợ.”

Nói rồi, bà khép cửa đi thẳng, để lại tôi với sự hoang mang nhẹ. Tôi nghĩ chắc bà lạ nhà, lạ giường nên muốn đi bộ cho dễ ngủ. Nhưng đồng hồ điểm một giờ sáng, hai giờ sáng, rồi ba giờ sáng… mẹ vẫn chưa về.

Tôi gọi điện, thuê bao không liên lạc được. Tôi ngồi bó gối trên sofa, lòng như lửa đốt. Đến gần bốn giờ sáng, tiếng lạch cạch mở cửa mới vang lên. Mẹ bước vào, người ướt đẫm mồ hôi, đôi dép lào lấm lem bùn đất, và đặc biệt, đôi mắt bà đỏ hoe, sưng húp như vừa khóc một trận rất dài.

• “Mẹ đi đâu mà kỹ thế?” – Tôi hỏi, cố nén sự bực dọc.
• “À… mẹ đi lạc. Đường xá trong này rối rắm quá.” – Mẹ trả lời qua quýt rồi đi thẳng vào nhà tắm.

Tôi tin lời mẹ đêm đầu tiên. Nhưng chuyện đó lặp lại vào đêm thứ hai, thứ ba… và liên tục mười đêm liền.

Đêm nào cũng vậy, cứ đúng mười một giờ, khi thành phố bắt đầu lên đèn rực rỡ nhất, mẹ lại lẳng lặng rời đi với bộ đồ bà ba cũ kỹ. Và đêm nào trở về, bà cũng mang theo sự rệu rã, mệt mỏi cùng đôi mắt trũng sâu u buồn.

Sự nghi ngờ trong tôi lớn dần lên như một khối u. Mẹ làm gì ở cái thành phố xa lạ này suốt sáu, bảy tiếng đồng hồ mỗi đêm? Mẹ đi đánh bài? Không thể, mẹ tôi nổi tiếng tiết kiệm. Mẹ có nhân tình? Càng vô lý với một người phụ nữ góa bụa cả đời chỉ biết đến chồng con. Hay mẹ bị lừa tham gia vào một hội nhóm tà đạo nào đó?

Ban ngày, mẹ vẫn vui vẻ đi tham quan cùng tôi, nhưng mỗi khi tôi quay đi, tôi lại bắt gặp bà nhìn xa xăm, thẫn thờ. Mẹ ăn rất ít, nhưng bữa nào cũng lén xin nhà hàng một hộp cơm mang về, bảo là “để đêm đói thì ăn”, nhưng sáng ra tôi thấy hộp cơm đã biến mất, còn thùng rác trong phòng thì trống trơn.

Đến đêm thứ mười một, tôi không thể chịu đựng thêm sự im lặng đáng sợ này nữa. Tôi quyết định sẽ bám theo bà.

Phần 2: Cái Bóng Trong Hẻm Sâu

Mười một giờ mười lăm phút. Mẹ Hạnh rời khỏi khách sạn. Bà đi rất nhanh, dáng người nhỏ bé lọt thỏm giữa dòng người tấp nập của phố Tây Bùi Viện.

Tôi trùm kín áo khoác, đeo khẩu trang, giữ khoảng cách an toàn phía sau. Mẹ không đi dạo “quanh quanh” như bà nói. Bà đi bộ một mạch qua mấy con phố lớn, rồi rẽ vào những con hẻm nhỏ chằng chịt, tối tăm ở khu vực Quận 4 – nơi mà người ta vẫn đồn đại về những khu “ổ chuột” nằm ngay sát vách sự phồn hoa.

Sài Gòn về đêm ở những góc khuất này mang một bộ mặt khác hẳn. Không có đèn hoa rực rỡ, chỉ có những ánh đèn đường vàng vọt hắt hiu, mùi rác thải, mùi cống rãnh bốc lên nồng nặc. Những người vô gia cư nằm co ro trên vỉa hè, những quán hủ tiếu gõ leo lét ánh lửa.

Mẹ tôi cứ đi, bước chân thoăn thoắt lạ thường. Bà dừng lại trước một tiệm tạp hóa nhỏ còn mở cửa, mua một chai nước suối lớn, một gói thuốc lá (dù mẹ tôi không bao giờ hút thuốc), và một cái bánh bao nóng hổi.

Sau đó, bà đi sâu vào khu vực gầm cầu Ông Lãnh.

Tim tôi đập thình thịch. Đây là nơi tập trung của rất nhiều người vô gia cư và những thành phần phức tạp. Tôi muốn lao lên kéo mẹ về, nhưng sự tò mò đã giữ chân tôi lại.

Mẹ dừng lại trước một góc tối, nơi có một đống bìa các-tông và giẻ rách chất đống thành một cái ổ. Một người đàn ông đang nằm cuộn tròn trong đó, người bẩn thỉu, tóc tai rũ rượi, quần áo rách bươm.

Mẹ tôi nhẹ nhàng ngồi xuống bên cạnh “đống rác” ấy. Bà đặt chai nước và cái bánh bao xuống, rồi đưa tay lay nhẹ người đàn ông.

• “Dậy đi con. Mẹ đến rồi đây.”

Tiếng “con” vang lên trong đêm vắng khiến tôi rợn tóc gáy. Chồng tôi – con trai duy nhất của mẹ – đang ở Bắc làm việc cơ mà? Vậy người này là ai?

Người đàn ông kia cựa mình, ngẩng mặt lên. Dưới ánh đèn đường leo lét, tôi thấy một khuôn mặt đen nhẻm, nhem nhuốc, đôi mắt dại đi vì ma túy hoặc vì bệnh tật. Anh ta nhìn mẹ tôi, không nói gì, chỉ giật lấy cái bánh bao nhét vào miệng ngấu nghiến như một con thú đói.

Mẹ tôi nhìn anh ta ăn, nước mắt bà lăn dài trên gò má nhăn nheo. Bà rút trong túi áo ra một chiếc khăn tay, thấm mồ hôi trên trán cho anh ta, rồi lôi hộp cơm – hộp cơm mà bà xin từ nhà hàng ban trưa – ra bón thêm cho anh ta từng thìa.

• “Ăn từ từ thôi con. Khổ thân con tôi…”

Người đàn ông ăn xong, ngửa cổ uống ừng ực chai nước. Rồi anh ta nhìn thấy gói thuốc lá mẹ để bên cạnh. Anh ta chộp lấy, rút một điếu, châm lửa hút, phả khói vào mặt mẹ tôi. Mẹ không né tránh, bà chỉ ngồi đó, nhìn anh ta bằng ánh mắt chan chứa yêu thương và đau đớn tột cùng.

• “Về với mẹ đi con. Bố mất rồi. Giờ chỉ còn mẹ thôi. Về mẹ cai cho, mẹ nuôi…” – Mẹ thì thầm, giọng lạc đi.

Gã đàn ông cười khùng khục, một điệu cười man dại:

• “Về? Về đâu? Bà đi đi! Đừng có lải nhải nữa! Có tiền không? Cho xin ít tiền đi!”

Mẹ run rẩy móc trong túi quần ra mấy tờ tiền lẻ – số tiền tôi đưa bà để mua quà vặt.

• “Mẹ chỉ còn thế này thôi…”

Gã giật lấy tiền, đếm đếm rồi nhét vào túi, xong lại nằm vật xuống đống bìa các-tông, quay lưng lại với mẹ:

• “Mai nhớ mang cơm sườn nhé. Bánh bao chán lắm.”

Mẹ tôi ngồi đó, vuốt ve tấm lưng cáu bẩn của gã, thì thầm những lời ru à ơi mà ngày xưa bà vẫn ru chồng tôi ngủ. Bà ngồi như thế, canh cho gã ngủ, xua muỗi cho gã giữa cái nóng hầm hập và mùi hôi thối của gầm cầu.

Tôi đứng nấp sau cột điện, bụm miệng khóc nức nở. Tôi không hiểu chuyện gì đang xảy ra, nhưng cảnh tượng trước mắt quá đỗi bi thương. Người mẹ chồng mà tôi vẫn nghĩ là quê mùa, an phận, lại đang giấu một bí mật tày trời giữa lòng Sài Gòn này.

Phần 3: Sự Thật Dưới Chân Cầu

Tôi không thể kìm nén được nữa. Tôi bước ra khỏi bóng tối.

• “Mẹ!”

Mẹ tôi giật bắn mình, quay lại. Khi nhìn thấy tôi, mặt bà cắt không còn giọt máu. Bà vội vàng đứng dậy, lấy thân mình che chắn cho gã đàn ông kia, như gà mẹ che chở cho con trước diều hâu.

• “Lan… con… sao con lại ở đây?”

Tôi tiến lại gần, nhìn người đàn ông đang ngáy ngủ vô tư lự kia, rồi nhìn mẹ:

• “Người này là ai hả mẹ? Tại sao mẹ lại khổ sở thế này?”

Mẹ tôi cúi gằm mặt, hai bàn tay vặn vẹo vào nhau. Bà biết không thể giấu được nữa. Bà kéo tay tôi ra xa một chút, để không làm gã kia thức giấc.

• “Nó là… anh chồng của con.”
• “Anh chồng?” – Tôi thốt lên. – “Nhưng anh Hùng (chồng tôi) là con một mà?”

Mẹ lắc đầu, nước mắt tuôn rơi như mưa:

• “Không. Trước Hùng, mẹ có một đứa con trai nữa. Tên nó là Hải.”

Và rồi, dưới gầm cầu Ông Lãnh, trong tiếng xe cộ ầm ì xa xa, mẹ kể cho tôi nghe câu chuyện mà bà đã chôn chặt hơn ba mươi năm qua.

Ngày đó, nhà nghèo, bố chồng tôi đi bộ đội biền biệt. Mẹ ở nhà nuôi con một mình. Năm Hải lên ba tuổi, trận lụt lịch sử đã cuốn trôi nhà cửa. Mẹ ôm con chạy lụt lên thành phố, lạc mất con ở bến xe miền Đông. Mẹ đã tìm kiếm ròng rã suốt năm năm trời nhưng vô vọng. Sau đó, bố giải ngũ về, mẹ sinh thêm Hùng. Nỗi đau mất con mẹ giấu kín trong lòng, bố cũng không muốn nhắc lại chuyện buồn nên coi như Hải đã chết.

Nhưng mẹ chưa bao giờ tin Hải chết.

• “Cách đây một tháng, có người làng mình vào Sài Gòn làm ăn, tình cờ nhìn thấy một người ăn xin giống hệt bố con hồi trẻ. Họ chụp ảnh gửi về cho mẹ. Mẹ nhận ra ngay vết bớt đỏ sau gáy nó… Dù nó có ra nông nỗi này, mẹ vẫn nhận ra con mẹ, Lan ơi!”

Hóa ra, chuyến đi Sài Gòn này không phải là đi du lịch. Mẹ đồng ý đi ngay lập tức khi tôi rủ là vì mẹ muốn vào tìm Hải. Mười đêm qua, mẹ đã lần theo địa chỉ người làng mách, lang thang khắp các gầm cầu, xó chợ để tìm con. Và mẹ đã tìm thấy anh ấy vào đêm thứ ba.

Hải đã bị bắt cóc, bị bạo hành, rồi lớn lên trong các trại trẻ mồ côi, sau đó sa ngã vào con đường nghiện ngập, tù tội. Giờ đây, anh ấy là một kẻ vô gia cư, đầu óc lúc tỉnh lúc mê, sống vất vưởng qua ngày.

• “Mẹ không dám nói với con, sợ con khinh, sợ ảnh hưởng đến danh dự của thằng Hùng. Mẹ chỉ định… đêm nào cũng ra đây thăm nó, cho nó miếng ăn, được nhìn thấy nó là mẹ mãn nguyện rồi.” – Mẹ nắm chặt tay tôi, giọng van lơn. – “Con đừng nói cho thằng Hùng biết nhé. Để mẹ chịu một mình thôi.”

Tôi nhìn người đàn bà nhỏ bé trước mặt. Bà đã chịu đựng nỗi đau mất con suốt nửa đời người, giờ tìm lại được con trong hình hài tàn tạ thế này, bà vẫn không một lời oán trách, vẫn bao dung và hy sinh tất cả. Bà sợ làm phiền chúng tôi, sợ làm xấu mặt gia đình, nên bà chấp nhận làm “bóng ma” đi về trong đêm, rút ruột gan ra chăm sóc đứa con hư hỏng.

Lòng tôi quặn thắt. Tôi nhớ lại những hộp cơm bà lén giữ lại, những đồng tiền lẻ bà chắt chiu. Tôi thấy mình thật nhỏ nhen khi nghi ngờ bà.

Phần 4: Quyết Định Của Người Con Dâu

Tôi buông tay mẹ ra, bước về phía gã đàn ông tên Hải.

• “Lan, con làm gì thế?” – Mẹ hốt hoảng.

Tôi không trả lời. Tôi cúi xuống, nhìn khuôn mặt nhem nhuốc của anh ta. Đúng là có nét giống chồng tôi, đặc biệt là sống mũi cao và đôi lông mày rậm. Dù anh ta là ai, quá khứ thế nào, thì dòng máu đang chảy trong người anh ta cũng là dòng máu của gia đình tôi.

Tôi quay lại, nắm lấy bàn tay chai sần của mẹ:

• “Mẹ, chúng ta không thể để anh ấy ở đây được.”

Mẹ ngơ ngác:

• “Ý con là sao?”
• “Anh ấy là con của mẹ, là anh của chồng con. Dù anh ấy có nghiện ngập, có điên dại, thì nhà mình cũng không thể bỏ mặc. Chúng ta sẽ đưa anh ấy về.”

Mẹ lắc đầu quầy quậy:

• “Không được! Nó nghiện đấy con ơi! Về rồi làm khổ vợ chồng con. Mẹ không cho phép!”
• “Mẹ!” – Tôi siết chặt tay bà. – “Con làm ra tiền, con lo được. Cai nghiện thì vào trung tâm, bệnh thì chữa. Mẹ đã tìm được anh ấy rồi, mẹ có đành lòng để anh ấy chết dần chết mòn ở cái gầm cầu này không? Nếu bố còn sống, bố cũng sẽ không đồng ý đâu.”

Mẹ òa khóc, gục đầu vào vai tôi. Tiếng khóc của sự vỡ òa, của gánh nặng ngàn cân được trút bỏ.

Đêm đó, tôi và mẹ gọi taxi. Phải mất rất nhiều tiền bo thêm, tài xế mới chịu chở ba người chúng tôi, với một người bốc mùi xú uế. Chúng tôi đưa Hải về một khách sạn bình dân gần đó (vì khách sạn cao cấp không cho phép). Tôi thuê người tắm rửa, cắt tóc cho anh ấy.

Khi lớp bụi bẩn được gột rửa, Hải hiện ra là một người đàn ông gầy gò, chi chít sẹo, nhưng ánh mắt đã bớt đi phần nào sự hung dữ khi nhìn thấy mẹ ân cần bón cháo cho mình. Có lẽ trong sâu thẳm cơn mê, tình mẫu tử vẫn là thứ thuốc an thần duy nhất xoa dịu được con thú hoang trong anh.

Phần 5: Bình Minh Trên Thành Phố

Sáng hôm sau, tôi gọi điện cho chồng. Tôi kể hết mọi chuyện, không giấu giếm điều gì. Đầu dây bên kia im lặng một lúc lâu, rồi tôi nghe thấy tiếng Hùng sụt sùi:

• “Em… em làm đúng lắm. Đưa mẹ và anh về đi. Anh sẽ ra sân bay đón.”

Mấy ngày còn lại của kỳ nghỉ, chúng tôi không đi tham quan nữa. Tôi liên hệ với một trung tâm cai nghiện tự nguyện uy tín để làm thủ tục cho Hải. Mẹ tôi muốn ở lại chăm sóc Hải một thời gian, nhưng tôi thuyết phục mẹ đưa anh về Bắc để cả gia đình cùng lo liệu.

Ngày ra sân bay, Hải đã sạch sẽ hơn, mặc bộ quần áo mới tôi mua. Anh vẫn lơ ngơ, thi thoảng lại lên cơn vật thuốc, nhưng mẹ luôn ở bên cạnh, nắm chặt tay anh, thì thầm: “Có mẹ đây rồi”.

Tôi nhìn mẹ, thấy bà như trẻ lại. Đôi mắt u buồn mười đêm trước giờ đã ánh lên niềm hy vọng. Bà không còn phải lén lút đi về trong đêm tối nữa. Bí mật đau thương dưới gầm cầu đã được đưa ra ánh sáng, và ánh sáng ấy chính là tình thân.

Máy bay cất cánh, bỏ lại Sài Gòn phía dưới. Tôi nhìn xuống thành phố rộng lớn, nơi có hàng triệu ngọn đèn đang tỏa sáng. Ở một góc khuất nào đó, vẫn còn những phận đời bất hạnh, nhưng ít nhất, có một người con lạc lối đã tìm được đường về nhà.

Tôi tựa đầu vào vai ghế, mỉm cười. Chuyến du lịch này không có những bức ảnh “sống ảo” lung linh, nhưng nó đã mang lại cho tôi một món quà vô giá: Đó là bài học về sự bao dung của người mẹ, và sự thật rằng, gia đình không bao giờ bỏ rơi nhau, dù trong hoàn cảnh bi đát nhất.