Buổi chiều trước ngày ăn hỏi, trời tự nhiên đổ một trận mưa mỏng như ai tưới nhẹ bằng cái bình xịt cây. Nắng chưa kịp tắt hẳn, mưa đã rắc lên mấy mái ngói cũ ở cuối xóm, làm lấp lánh những vệt ánh như bột kim sa. Tôi ngồi chõng tre, nhìn qua cửa sổ thấy mẹ đang ngồi ở hiên, tay cầm chuỗi tràng hạt, miệng lầm rầm. Mỗi hạt chuyển qua, tôi lại thấy mình bị đẩy gần thêm đến một cái ngày người ta đã định sẵn cho tôi.
Mẹ nói: “Lam, đời con gái đôi khi chỉ là một cái cầu. Qua được rồi, nhà mình yên.”
Tôi hỏi: “Cầu gỗ hay cầu tre hả mẹ?”
Mẹ ngẩng lên, đôi mắt có những mạch máu mảnh: “Cầu gì cũng qua. Miễn là qua.”
Người ta gọi đó là “đổi lá lấy núi”: gả tôi cho một gã “liệt tứ chi” nổi tiếng giàu có, chỉ để lấy tiền trả nợ cho anh trai. Chủ nợ thúc từng ngày, trước cổng nhà treo sẵn cái búa rỉ sét như lời đe doạ. Em của bố chồng tương lai đến, nói gọn: “Nhà tôi thương lắm mới gật. Cưới xong, chúng tôi giải quyết nợ nần.” Rồi anh ta nhìn căn bếp tối của nhà tôi, cười như người đã cầm chiến thắng trong tay: “Hai bên đều vui. Cưới có lợi.”
Chỉ có tôi là không vui. Tôi gật thay tiếng nói của mình.
Ngày cưới, loa phóng thanh ngoài ngõ đọc rổn rảng toàn những câu quen thuộc: “Trai tài gái sắc, trăm năm hạnh phúc.” Cô dâu là tôi, chú rể tên An, ngồi trên xe lăn, phủ khăn trắng trên đùi, gương mặt trắng xanh, đôi mắt sâu như đã đi xa ở đâu rồi mới quay về. Cả họ nhà trai cười tươi như hoa vì “gả được con trai khuyết tật”. Nhà tôi cười phớ lớ vì anh trai đã trả hết nợ còn có khoản dư để sửa mái nhà dột. Tôi ngồi trong buồng, trát son phấn lên mặt như trát một lớp sơn lót lên vết nứt, vừa lau nước mắt vừa hứa với mình: “Không khóc. Không khóc. Dù là cầu tre, cũng đi thẳng.”
Trong rạp cưới, tôi nghe cô dì chú bác bên nhà trai vỗ vai nhau:
– Con bé được việc.
– Nhẹ vía, gặp nhà mình là phước phần nó.
– Ừ thì nó cũng được làm bà chủ. Lo gì.
Đến đoạn rót rượu, mẹ tôi tay run, nâng ly cảm ơn “nhà thông gia đã cứu khốn cứu nạn,” giọng chảy ra thành một dòng mỏng. Anh trai thì nói to hơn cả MC: “Từ nay em gái tôi phất.” Mẹ chồng – bà Diệu – môi đỏ sậm, cười vằng vặc: “Bên tôi coi cháu như con ruột. Chỉ cần nó biết điều. Thằng An thì yếu, phải có người kèm.”
Tôi nhìn An. Anh không nói. Bàn tay gầy đặt trên thành xe. Khi tôi cúi xuống sửa vạt váy, tôi nghe rất khẽ: “Xin lỗi.” Một chữ, như giọt nước rơi lên bậc đá.
Tôi không trả lời. Chúng tôi được đẩy qua những nghi lễ như người ta đẩy chiếc xe hàng qua làn thu phí.
Đêm tân hôn. Căn phòng cưới trang trí bằng những chùm bóng mờ và những dải dây đỏ cắt vội. Mùi hoa cúc vàng ngái như mùi aspirin. Mọi người đã tản, cánh cửa khép lại phía sau như một tiếng thở dài kéo dài. Tôi ngồi ở mép giường, hai tay đan vào nhau đến trắng khớp. An ngồi cách tôi một khoảng, chiếc xe lăn bóng loáng như một con cá lớn im lìm.
Tôi nói, giọng khàn: “Tôi sẽ chăm anh. Mẹ tôi bán tôi vì anh trai. Tôi thẳng thắn vậy để khỏi giả bộ. Anh yên tâm, tôi không trốn.”
An nhìn tôi, ánh mắt bình tĩnh đến lạnh: “Tôi cũng thẳng thắn: tôi không liệt.”
Tôi bật cười, tiếng cười dở như người ta nuốt phải hạt vỏ lạc: “Anh đùa gì kỳ vậy.”
Anh đặt hai tay lên vành xe. Rồi đứng lên. Không phải kiểu gắng gượng run rẩy, mà là đứng lên bình thường. Anh bước một bước – chậm, chắc. Tôi không dám chớp mắt. Con người mà người ta bảo “liệt tứ chi” đang đi lại như bình thường trên nền gạch mới lau.
An nói: “Tôi xin lỗi vì đã để Lam phải chịu cái ngày hôm nay. Nhưng nếu tôi nói điều này trước lễ, Lam sẽ không tin, hoặc sẽ bỏ chạy. Tôi… cần câu chuyện hôm nay xảy ra để mấy người kia hiện mặt.”
“Mấy người kia?” Tôi lặp lại.
An thở ra: “Lam nghĩ tiền trả nợ cho anh trai từ đâu?”
“Từ nhà anh.”
“Không,” anh nói. “Từ tôi.” Anh mở ngăn tủ, lấy ra một bọc hồ sơ. “Tôi đứng ra chuyển, không qua tay họ. Cái ‘khoản dư’ mà nhà Lam đang mừng – cũng từ tôi. Còn cả họ nhà tôi – đang cười – là vì họ tưởng bẫy đã sập đúng như họ bày.”
“Bẫy gì?”
“Bẫy một cô dâu vì tiền,” An đáp gọn. “Họ muốn chứng minh tôi bất lực, cưới một người đàn bà biết ‘biết điều’ để giữ tài sản trong tay họ. Tôi giả tật để kéo họ ra ánh sáng và để chọn người đứng cạnh mình không phải vì chiếc xe lăn hay vì bữa tiệc rực rỡ. Tôi không ngờ…” Anh ngừng lại, nhìn tôi. “Không ngờ Lam lại được đẩy vào cuộc này.”
“Nhưng tại sao anh không bảo tôi? Tôi có quyền biết mình lấy ai.” Tôi thấy cổ họng đắng như ăn một nắm cà đắng sống.
An gật chậm: “Lam đúng. Tôi sai. Tôi đã tính toán trên đời sống của người khác. Nhưng tôi không có nhiều thời gian.”
“Tại sao?”
“Vì cha tôi – ông Thạch – sắp về. Và khi ông về, nếu tôi còn ngồi xe, nếu tôi chưa cưới, mấy người chị em bên dì sẽ nắm công ty rồi đẩy tôi ra. Còn nếu tôi đứng dậy vào đúng hôm nay, sự trở lại của ông Thạch sẽ khác.”
Tôi chau mày: “Tôi không hiểu.”
“Ông Thạch đánh giá con người ở cách họ đối xử với người yếu,” An nói. “Ông ấy rút khỏi điều hành ba năm, chữa bệnh ở Mỹ, giao hết cho dì Diệu. Và dì… làm cái tôi đoán Lam đã thấy. Tôi giả liệt để xem họ đối xử với tôi thế nào. Tôi không nói với ông vì tôi muốn bằng chứng. Và vì tôi… muốn điều gì đó đúng trong cuộc đời này, trước khi ông về.”
“Đúng?” Tôi nhếch mép. “Còn cái cưới này?”
“Cũng để đúng,” An nói, giọng nhỏ đi. “Tôi liệt một thời gian thật. Từ tai nạn năm ngoái. Tôi đã tập đi lại trong bí mật, với bác sĩ riêng. Tôi đứng vững từ ba tháng trước. Nhưng tôi để tin đồn ở yên. Tôi nói thẳng: tôi từng định hủy cưới. Cho đến ngày ở bệnh viện, tôi thấy mẹ Lam ôm một túi tiền lẻ – tiền lẻ thực sự – trả từng bọc cho phòng tài chính để đặt lịch lọc máu cho ông ngoại Lam. Mẹ nói: “Nhà con nợ nần, con trả lẻ, đừng ghi ‘nợ’.” Tôi đứng trong hành lang, nghe từng chữ. Tôi đổi ý.”
Gió từ khe cửa lùa qua, rung hai dây bóng bay đỏ. Trên bóng bay, chữ “LOVE” lung lay như một cây non.
“Anh… biết nhà tôi như vậy mà vẫn để xảy ra… cái này?” Tôi hỏi, chỉ tay ra ngoài, nơi bức ảnh cưới mới treo còn thơm mùi mực.
“Tôi nghĩ Lam sẽ bỏ,” An nói. “Lam không bỏ.”
“Vì mẹ tôi.”
“Vì nợ.”
“Vì cả… người tôi đang nhìn đây đã đứng dậy,” tôi nói, giọng cứng lại. “Vậy… đêm nay anh định gì?”
An không đến gần tôi. Anh đi tới tủ, lấy ra ba quyển sổ đỏ. Đặt từng quyển lên giường – “cộp, cộp, cộp” – như ba tiếng gõ cửa:
– Quyển thứ nhất: căn hộ anh mua bằng tên tôi ở một khu chung cư mới.
– Quyển thứ hai: mảnh đất 3 sào ở ngoại thành, bên cạnh con kênh nhỏ trồng cói.
– Quyển thứ ba: một nửa khu nhà xưởng cũ anh vừa tái cấu trúc, đứng tên tôi.
“Đây là của riêng Lam. Đã công chứng. Không điều kiện. Dù Lam ở hay đi, nó vẫn là của Lam,” An nói. “Tôi trả lại cho Lam quyền được chọn. Từ lúc này, Lam không bị ai mua nữa.”
Tôi ngồi xụp xuống mép giường. Ba quyển sổ đỏ như ba miếng gạch nặng đặt vào ván cầu tre. Cầu hết rung. Tôi nghe bên ngoài tiếng pháo điện tử lụp bụp, tiếng cười ai đó vẫn chưa tan hết.
“Tôi… chọn gì bây giờ?” Tôi thì thào.
“Một trăm ngày,” An đáp. “Trong một trăm ngày, Lam cứ ở như bạn cùng nhà. Tôi không động. Tôi sẽ mở mọi giấy tờ cho Lam xem: tiền tôi đưa cho mẹ Lam, cách tôi trả nợ anh trai Lam (không qua tay dì Diệu), bằng chứng dì thu tiền của nhân viên, kế hoạch tôi muốn làm. Một trăm ngày xong, Lam đi nếu muốn, mang theo ba sổ. Còn nếu ở, chúng ta ký cái khác – một bản hôn ước mà ở đó, mẹ Lam có một căn nhà đứng tên, anh trai Lam phải làm việc trả nợ vào Quỹ Học Nghề cho con của những người lao động trong xưởng, và dì Diệu sẽ rời vị trí quản trị nhân sự. Lam ký hay xé, tôi tôn trọng.”
“Còn… ba tôi – à không – cha anh thì sao?”
“Ông ấy… sẽ về vào sáng mai,” An nói, mỉm cười mệt. “Và khi thấy tôi đứng, Lam ở, ông sẽ hiểu.”
Sáng hôm sau, ông Thạch về thật. Người gầy, mắt sắc, tay đặt trên cây gậy như một cột mốc. Cả nhà trai xôn xao, dì Diệu tô môi đậm hơn bình thường, pháp sư thổi còi, chó sủa. Ông nhìn An – đang đứng – rồi nhìn tôi – đang đứng bên. Ông không ôm ai, chỉ gật: “Tốt.”
Bữa cơm tiếp đón, ông đặt bát xuống, nói rất khẽ mà nghe như luật: “Tôi đã xem hết. Đây là người con dâu của tôi,” ông quay sang phía tôi, “nếu nó muốn ở.” Ông quay sang dì Diệu: “Còn chị…” Ông không nói hết câu, chỉ ra hiệu cho thư ký đưa một tập hồ sơ. Trong đó, là sao kê của những khoản thu trái phép từ nhân viên, hợp đồng “tuyển dụng” ăn bớt, và tin nhắn dì đặt điều về “con trai liệt tứ chi để giữ tiền.” Dì Diệu tái mặt. “Tôi… vì lợi ích của công ty…”
“Chúng ta sẽ vì luật,” ông Thạch nói. “Từ chức.”
Ông để bát, khẽ quay sang tôi: “Còn con – nhà họ Lê – mẹ con là người giỏi chịu. Người giỏi chịu thường hay im. Từ nay, đừng để bà ấy im nữa.”
Buổi trưa, tôi về nhà mẹ. Anh trai chạy ra khoe: “Mẹ ơi, nhà gái… à nhầm, nhà chồng tặng xe cho anh đi làm giao hàng!” Mẹ ngồi ở bậc cửa, vẻ gì đó loé lên trong mắt rồi tắt. Tôi đặt trước mặt mẹ quyển sổ đỏ thứ nhất – căn hộ – rồi đặt tiếp một chiếc chìa khoá.
Mẹ sững người: “Con… làm gì vậy?”
“Nhà của mẹ,” tôi nói. “Ở gần bệnh viện, gần chợ. Mẹ sẽ không bán con nữa – dù anh hai lại nợ.” Tôi nói câu ấy nhẹ như đặt miếng khăn ấm lên trán mẹ.
Mẹ bật khóc, như một quả chanh bị cắt ngang chảy nước. Bà ôm mặt, mãi mới nói được: “Mẹ… tưởng con hận mẹ rồi.”
“Tôi hận mẹ,” tôi nói, ngồi xuống, “nhưng không bỏ mẹ.”
Buổi chiều, tôi cùng mẹ đến tiệm cầm đồ nơi anh trai cắm chiếc vòng cưới của tôi để vay thêm cho chiếu bạc. Ông chủ tiệm còn chưa kịp rút ngăn kéo, đã thấy tôi đặt giấy rút và đơn cảnh sát lên bàn: “Từ nay, ông đừng nhận của anh tôi nữa. Tôi mở hồ sơ cho ông. Còn đây, là hợp đồng: anh tôi vào làm ở xưởng tái chế. Tiền lương chuyển thẳng vào Quỹ Học Nghề. Không tiền mặt.”
Anh trai cự lại, chửi. Tôi nhìn thẳng: “Anh nợ cả tôi. Trả bằng tay đi.” Mẹ đứng sau lưng tôi, lần đầu tiên trong đời không can, chỉ nói: “Ốc nó mượn, nó trả.”
Tối, tôi trở lại nhà chồng. An đang ở xưởng, áo sơ mi cuộn tay, mồ hôi thấm lưng. Anh vẫy tôi, chỉ một loạt bảng nội quy mới: “Không thu đồng phục. Không thu phí đào tạo. Có đường thăng tiến cho lao công. Ngày nghỉ có lương.” Anh cười: “Lam coi đi, còn thiếu gì tôi làm nốt.”
Tối muộn, chúng tôi ngồi trong căn phòng đã bớt mùi hoa cưới, bớt mùi người, chỉ còn mùi gỗ mới. Tôi đặt hai quyển sổ đỏ còn lại lên bàn. “Tôi trả anh một quyển,” tôi nói, đẩy quyển nhà xưởng về phía anh. “Cái này để anh làm. Tôi giữ căn hộ cho mẹ và mảnh đất để trồng cói. Tôi thích coi người ta đan những tấm chiếu mới.”
An nhìn tôi, đôi mắt bớt lạnh, có chút gì như ánh đèn vàng khi trời sắp mưa: “Vậy là… Lam ở?”
Tôi gật. “Một trăm ngày,” tôi nhắc, “rồi cả đời – nếu anh giữ lời như giữ cái xe lăn cũ này: không dùng để lừa người, chỉ giữ như một bài học.”
An cười. “Nếu một ngày tôi ngồi lại, Lam đẩy tôi nhé.”
“Tôi đạp anh luôn,” tôi đáp, rồi cũng cười – cái cười đầu tiên trong cuộc hôn nhân lạ lùng này nghe giống tiếng gió lọt qua khe cửa, nhẹ và thật.
Hai tuần sau, đám người từng gọi tôi là “đồ ham tiền” bỗng đổi giọng: “Con bé đó khôn. Gặp đúng nhà.” Tôi không sửa lời họ. Sửa người còn khó, sửa miệng đời làm gì. Tôi đi với mẹ xem căn hộ mới, mua một chậu trầu bà treo ở ban công, một chậu hoa sói. Mẹ bảo: “Sáng nay người ta đem tới tờ giấy ‘căn hộ tặng cho bà Gấm’. Chữ đẹp ghê.” Tôi nói: “Chữ của chồng con.”
Buổi chiều, ông Thạch gọi tôi vào phòng làm việc mới của ông. Ông chỉ bức ảnh trắng đen treo trên tường: một người đàn bà đội nón, tay cầm chổi, đứng cạnh một cậu bé. “Mẹ tôi,” ông nói. “Bà ấy lau cái xưởng gạch cũ suốt hai mươi năm. Tôi học quét trước khi học đếm. Tôi để dì Diệu quản lý vì tôi tưởng cô ấy biết đếm. Hóa ra không biết quét.”
“Người ta nói,” ông nhìn tôi, “con dâu nhà này đã quét lại một mớ rối. Cảm ơn.”
Tôi đáp: “Con quét được là vì có người đã đứng dậy trước, không ngồi mãi trong chiếc xe bị người ta gắn tên sai.”
Ông gật, hiếm khi cười: “Đặt tên đúng là việc khó nhất.”
Ra về, tôi đi ngang kho cũ. Chiếc xe lăn vẫn còn đó, dựng dựa tường, y như một cái khung trống của bức tranh chưa vẽ xong. Tôi chạm vào tay vịn lạnh. Tối ấy, tôi bảo An: “Đem cái xe lăn này tới phòng tập vật lý trị liệu tặng quỹ hỗ trợ tai nạn đi. Đừng giữ như đồ trang trí. Để ai cần.”
An gật. “Lam nói đúng.”
Cái kết bất ngờ nhất – khi người ta hỏi – không phải việc chồng tôi đứng dậy, cũng không phải ba quyển sổ đỏ đặt “cộp cộp” lên giường đêm tân hôn. Mà là việc tôi – cái đứa bị “gả đi để trả nợ” – một buổi sáng khác, bước vào phòng họp trong tiếng xì xào, kéo ghế cho mẹ tôi, đặt trước mặt mẹ một tách trà nóng, rồi nói với cả phòng: “Đây là người phụ nữ đã trả lẻ cho bệnh viện bằng đồng tiền giặt vải. Từ nay, bà không trả lẻ nữa.”
Cả họ nhà trai hôm nọ cười vì “gả được con trai khuyết tật”; cả nhà tôi hôm nọ cười phớ lớ vì “trả hết nợ còn dư”. Chỉ duy tôi ngồi khóc thầm. Đêm ấy, người chồng tưởng tật nguyền của tôi đi lại như bình thường, đưa tôi ba cuốn sổ đỏ và một trăm ngày để chọn. Tôi đã chọn ở lại, đặt tên lại cho một nỗi đau, đổi ba tiếng “bị mua” thành hai chữ “được chọn”.
Có người bảo tôi “gặp may”. Tôi bảo: “Không. Tôi gặp người dám đứng lên – và tôi… dám đứng cạnh.” Và nếu phải để lại một câu trên mặt sau của một trong ba cuốn sổ đỏ, tôi sẽ ghi:
“Của riêng – để không còn ai dùng chữ ‘của’ mà đặt vào đời người khác.”
