1. Dậy từ 4 giờ sáng
Tôi tên là Lan, về làm dâu nhà chồng đã gần bốn năm. Nhà chồng tôi ở một xã nhỏ ngoại thành Hà Nội, nơi ai cũng giữ phong tục, đặc biệt chuyện giỗ chạp. Mỗi năm nhà có hai cái giỗ lớn, một cái bên nội, một cái bên ngoại. Cứ đến giỗ là rộn ràng từ sớm, nhất là giỗ bên nội—nơi có đông họ hàng và bố chồng rất coi trọng.
Năm nay, mẹ chồng tôi bị bệnh xương khớp, đau chân nên không đứng bếp lâu được. Vì thế, chuyện bếp núc gần như giao cho tôi. Tôi không ngại, thậm chí còn muốn làm thật chu đáo để bố mẹ vui. Chỉ có điều… tôi biết chắc mình sẽ lại phải chuẩn bị một mình.
Anh trai chồng lấy vợ được ba năm. Chị dâu tên Hằng, người thành phố, miệng lưỡi sắc sảo, ăn nói khéo nhưng… thường chỉ khéo trước mặt người ngoài. Việc nhà chưa bao giờ đụng tay, còn chuyện họ hàng giỗ chạp, chị ít khi mặn mà. Năm ngoái chị bảo bận đưa con đi học thêm; năm kia thì kêu cảm cúm. Bố mẹ chồng thấy thế cũng đành cho qua.
Tôi biết tính chị Hằng, nên dù trước giỗ hai ngày mẹ chồng đã dặn:
– Hằng ơi, sáng sớm nhớ sang phụ em nó bếp núc cho vui nhà, con nhé.
chị chỉ “vâng” cho có rồi thôi.
Hôm giỗ, 4 giờ sáng tôi đã dậy. Trời còn tối đen, sương giăng lạnh buốt. Tôi bật đèn nhà bếp, nhìn quanh mà thấy gian bếp rộng quá mức cho một mình tôi. Cá chép đã mua từ hôm trước, gà sống tôi còn phải cắt tiết làm. Rau củ rửa, thịt ướp, xôi đồ, canh măng ninh… từng thứ một tôi tính toán trong đầu như một cái lịch trình.
Mẹ chồng lò dò bước xuống:
– Thức sớm thế con?
– Con tranh thủ làm cho kịp ạ.
– Thôi, để mẹ phụ chút.
– Mẹ cứ ngồi nghỉ, chân còn đau. Để con làm là được.
Tôi vừa nói vừa đẩy ghế cho mẹ ngồi. Mẹ già rồi, tôi cũng thương. Nhà chỉ có hai nàng dâu, mà một người thì… khó trông mong.
Mẹ chồng nhìn ra sân, thở dài:
– Giá như con Hằng nó chịu thức sớm một tí thì đỡ cho con…
Tôi chỉ cười.
2. Cả buổi sáng không thấy bóng dáng chị dâu
Khi tiếng gà gáy lần cuối, trời đã sáng rõ. Tôi đã mổ xong gà, luộc nồi đầu tiên, đồ xôi được nửa chừng, còn thịt kho thì đang rim trên bếp. Mẹ chồng cứ chốc chốc lại bảo:
– Hằng nó bảo dậy sớm lắm mà… Sao vẫn chưa thấy sang nhỉ?
Tôi biết thừa. Chắc chị còn đang cuộn trong chăn điều hoà, mấy giờ hôm nay mới mở mắt.
Đến 9 giờ, họ hàng bắt đầu lác đác tới. Mẹ chồng tôi sốt ruột, gọi cho chị dâu:
– Hằng à, con dậy chưa? Giỗ rồi, sang phụ em nó đi.
Không biết chị nói gì bên kia, chỉ thấy mẹ chồng nhíu mày:
– Ừ… thế thôi, sang sớm nhé.
Tôi đoán chị lại bảo đang chuẩn bị. Nhưng rồi 10 giờ trưa, sân đầy người, bàn ghế đã bày, thức ăn tôi nấu xong gần hết, vẫn chẳng thấy chị đâu.
Đến gần 11 giờ, tôi đang lau lại đĩa hoa quả thì nghe tiếng xe ga dựng ngoài cổng. Chị dâu xuất hiện trong bộ váy ngủ áo khoác ngoài, tóc buộc vội, mặt trắng bệch vì chưa đánh son. Chị kéo quai dép lẹp kẹp đi vào, ngáp một cái rõ dài.
– Em dâu dậy sớm thế? – chị nói, giọng như vừa mới ngủ dậy (mà đúng là vậy). – Ơ, mà mâm này sơ sài thế? Cả giỗ lớn nhà mình mà làm vậy à? Tôi ngại thay!
Câu nói đó đủ để tất cả họ hàng quay lại nhìn tôi.
Tôi khựng lại. Bỗng nhiên thấy lòng mình nghẹn ở cổ.
Mẹ chồng đứng gần đó mặt tái đi:
– Hằng, con nói thế là sao? Em nó làm từ 4 giờ sáng đến giờ đấy.
Nhưng chị dâu cười nhạt, mắt liếc mâm cỗ như muốn tìm lỗi:
– Thì… con chỉ góp ý. Giỗ nhà nội mà thế này, mai kia ai đánh giá thì lại bảo con dâu cả không biết quán xuyến. Con cũng… xấu hổ lắm.
Chị nói câu đó, họ hàng lại nhìn tôi lần nữa — lần này là ánh nhìn kiểu “đúng là em dâu làm dâu út chưa khéo”.
Tôi muốn thanh minh. Nhưng cổ họng nghẹn, tay run. Sự mệt mỏi cả buổi sáng khiến nước mắt tôi chực trào.
3. Mẹ chồng bất ngờ lên tiếng
Đang lúc chị dâu còn tỏ ra bề trên, mẹ chồng tôi đột nhiên quát nhỏ nhưng đầy uy lực:
– Hằng! Con đi ra đây mẹ hỏi cái này.
Chị hơi giật mình nhưng vẫn giả vờ thản nhiên. Hai người kéo nhau vào gian bếp. Tôi đứng xa, không nghe hết, chỉ thấy ánh mắt mẹ chồng đỏ lên còn chị thì bắt đầu cúi mặt.
Một lát sau, mẹ chồng bước ra, giọng rõ từng chữ:
– Từ sáng đến giờ, ai làm cỗ?
– Dạ… Lan. – một cô họ trả lời ngay.
– Còn con dâu cả đâu?
– Mãi trưa mới sang.
– Vậy mà con Hằng nó dám mở miệng bảo em làm sơ sài! – mẹ nói, giọng bực dọc hiếm thấy. – Nó hứa sang từ 6 giờ sáng. Mẹ chờ mãi, gọi ba cuộc không nghe. Mẹ vừa xem điện thoại: nó tắt chuông từ tối qua!
Cả họ nhìn sang chị dâu, người đang đứng im như trời trồng.
Một bác họ gật gù:
– Tôi thấy con Lan từ sáng đã dậy, bếp đỏ lửa từ khi trời còn tối. Cháu làm chỉn chu lắm, có gì mà sơ sài.
Chị dâu đỏ mặt, môi mím chặt.
Tôi vẫn đứng đó, tay lau chiếc khăn ướt, lòng khẽ thở phào… nhưng cũng thấy chua xót.
4. Mồi lửa nổ tung trong bữa ăn
Đến khi dọn mâm, chị dâu ngồi một góc, thỉnh thoảng liếc tôi như thể tôi là người làm chị mất mặt. Nhưng chị vẫn cố giữ cái vẻ ngoài thanh lịch trước mọi người.
Ăn được nửa bữa, bác cả quay sang hỏi:
– Lan nấu hết đấy à? Ngon đấy! Cô út năm nay khá thật.
Chị dâu lập tức chen lời:
– Thì… em ấy làm được mỗi vài món đơn giản thôi mà bác. Chứ giỗ lớn vẫn cần người quán xuyến như con dâu cả chứ ạ.
Không khí trở nên gượng gạo.
Tôi chưa kịp nói gì thì bố chồng cười nhạt:
– Giỗ năm nay ai lo được, người đó đáng khen. Ở đây không ai tính ai dâu cả hay dâu út. Ai làm được việc thì mọi người ghi nhận.
Rồi ông quay sang tôi:
– Lan, con ăn đi cho nóng. Lát nữa nghỉ tí rồi phụ bố sắp lễ.
Chị dâu nghe vậy thì mặt sầm xuống.
5. Cú xoay chuyển: đoạn ghi âm
Sau bữa, tôi đang rửa chén thì nghe tiếng xì xầm ngoài hiên. Mẹ chồng gọi tôi:
– Lan, ra đây mẹ bảo.
Bà đưa cho tôi chiếc điện thoại.
– Mẹ lỡ tay bật loa khi gọi cho Hằng lúc nãy. Không hiểu sao máy tự ghi âm lại. Con nghe đi.
Tôi cầm máy. Trong đoạn ghi âm, giọng chị dâu rõ mồn một:
– Mẹ ơi, con mệt. Đêm qua con xem phim đến hai giờ sáng. Giỗ thì có gì đâu, để con Lan làm cũng được. Nó khéo mà. Mà… nó thích lấy lòng nhà mình, cho nó làm đi mẹ. Chứ giờ bảo con dậy sớm thì… con chịu.
Tôi đứng lặng.
Mẹ chồng nói nhỏ:
– Mẹ nghe xong mà tủi. Con không phải buồn vì lời nó nói trước mặt đâu, những gì nó nghĩ mẹ hiểu cả rồi.
Tôi nhìn mẹ, bỗng nhiên thương bà vô hạn. Một người mẹ, đã già, lại phải chứng kiến cảnh hai nàng dâu chênh lệch về trách nhiệm và sự thành tâm.
6. Khi sự thật phơi bày
Buổi chiều, khi họ hàng đang ngồi uống nước, mẹ chồng tôi nhẹ nhàng nhưng dứt khoát:
– Hằng, mẹ có cái này muốn nói trước họ hàng cho rõ ràng.
Chị dâu giật mình.
Mẹ chồng đặt điện thoại lên bàn.
– Giỗ chạp là chuyện chung. Không ai ép con phải nấu, phải dậy sớm. Nhưng con đừng trách oan, đừng xúc phạm người ta khi bản thân không làm gì. Mẹ đã nghe hết rồi.
Không ai nói gì. Không khí lặng ngắt.
Chị dâu đứng bật dậy:
– Con… con chỉ đùa thôi mà mẹ…
Nhưng giọng chị run rẩy, không còn sự kiêu hãnh lúc sáng.
Mẹ chồng tiếp:
– Con nên xin lỗi em Lan. Nó làm từ 4 giờ sáng, tay nhăn hết rồi. Vậy mà con sang một cái đã quở trách nó trước mặt họ hàng. Như thế là không được.
Cả họ đều im lặng, nhìn chị.
Cuối cùng, chị dâu lí nhí:
– Em… xin lỗi.
Tôi chỉ khẽ gật đầu. Không trách thêm.
7. Nhưng chuyện chưa dừng ở đó
Tối hôm ấy, khi nhà đã vãn khách, tôi thu dọn bếp thì nghe tiếng chị dâu trong phòng khách:
– Mẹ lúc nào cũng bênh con Lan. Con nói nhẹ một câu mà làm như con xúc phạm. Con cũng là dâu, cũng có giá trị của con chứ bộ!
Giọng chị tức tối.
Tôi định lẳng lặng đi, nhưng mẹ chồng nói đủ to để tôi nghe:
– Giá trị của con nằm ở việc con làm, không phải lời con nói.
Căn nhà bỗng im phăng phắc.
8. Một sự thay đổi không ngờ
Ba tuần sau, đến giỗ nhỏ bên ngoại, chị dâu bất ngờ nhắn tin:
Lan ơi, sáng mai cho chị qua phụ chuẩn bị mâm nhé. Chị dậy sớm.
Tôi hơi bất ngờ. Nhưng sáng hôm sau, đúng 6 giờ, chị dâu thật sự sang — mắt vẫn nhắm mắt mở nhưng cố gắng. Chị rửa rau vụng về, thái củ quả méo mó nhưng… tôi nhìn thấy một sự thay đổi nhỏ.
Mẹ chồng đứng trong bếp nhìn hai chị em, mỉm cười.
Có lẽ, hôm giỗ đó chị đã bị đánh thức — không phải bằng tiếng mâm xoong, mà bằng sự thật bản thân chị phải nhìn lại chính mình.
9. Kết
Giỗ năm ấy không phải là ngày bận rộn nhất, nhưng là ngày tôi hiểu sâu sắc rằng:
Trong một gia đình, người chăm chỉ sẽ không bao giờ cần nói.
Còn người lười biếng thì luôn muốn nói thay cho việc họ không làm.
Và may mắn thay, tôi có một gia đình biết nhìn vào hành động, biết trân trọng những điều thầm lặng.
