BÓNG TỐI CỦA CÔ – ÁNH SÁNG CỦA EM
Trường THCS Lũng Pài nằm cheo leo trên lưng chừng núi, nơi những buổi sáng sương rơi xuống như tấm khăn voan trắng phủ lên cả bản làng. Ở nơi đó, có một cô giáo dạy Văn bị mù—cô Hảo—nhưng lại là người duy nhất trong vùng có thể đọc thuộc hàng trăm bài thơ, đọc như hát, như kể chuyện bằng cả trái tim mình.
Cô mù bẩm sinh từ năm mười sáu tuổi sau một cơn sốt não. Từ đó, bóng tối là thứ đồng hành với cô, nhưng cô chưa bao giờ xem nó là xiềng xích. Trái lại, cô bảo với học sinh:
— Cô không nhìn thấy chữ, nhưng cô thấy được cảm xúc của các em. Cô dạy Văn không phải để các em chép lại văn mẫu, mà để các em viết cuộc đời mình.
Lũ trẻ trong bản nghèo quý cô Hảo. Chúng hay giúp cô dẫn đường, nhặt giúp cuốn giáo án rơi, hoặc đọc cho cô nghe vài câu chuyện trên báo. Nhưng vẫn có một đứa luôn tỏ thái độ chống đối cô, như muốn trêu ngươi cả thế giới.
Nó tên là Thế Anh.
1. Thằng cá biệt của cả trường
Thế Anh mười ba tuổi, cao lêu nghêu, mắt luôn nhìn xuống đất như chả coi ai ra gì. Cha mẹ nó bỏ nhau, mẹ đi lấy chồng xa, còn nó sống lây lất với ông bác hay uống rượu. Thế Anh nổi tiếng nghịch: trốn học, đánh nhau, phá phách, xé vở bạn.
Nhưng điều khiến cả trường mệt nhất là: nó không bao giờ nghe lời cô Hảo.
Ngày cô đọc bài thơ “Đồng chí”, giọng cô trầm ấm vang lên giữa căn phòng học vách gỗ:
— “Đêm rét chung chăn thành đôi tri kỉ…”
Thế Anh khịt mũi, cười nhạt:
— Cô đọc gì mà sướt mướt thế? Thơ với chả thẩn.
Cả lớp nín thở. Nhưng cô Hảo chỉ quay đầu theo hướng tiếng nói, nhẹ nhàng:
— Thế Anh, em không thích thơ, cô không ép. Nhưng em đừng làm ồn để các bạn được nghe.
— Cô mù mà biết em làm ồn à?—nó cười khẩy—Hay cô nghe được tiếng em thở?
Cả lớp xì xào. Người ta tưởng cô sẽ nổi giận. Nhưng cô chỉ mỉm cười buồn:
— Ừ, cô không thấy ánh mắt của em. Nhưng tiếng của em… giống như tiếng của một đứa trẻ đang cố tỏ ra mạnh mẽ để giấu điều gì đó.
Lời ấy làm Thế Anh tái mặt. Nó lầm lũi nhìn ra cửa sổ rồi đột ngột đứng dậy, xô ghế thật mạnh, bỏ ra ngoài.
Không ai hiểu, nhưng cô Hảo hiểu. Những đứa thiếu tình thương thường phản ứng bằng vỏ bọc cứng rắn. Cô chỉ biết thở dài.
2. Ngày mưa ấy – và lần đầu tiên nó dừng lại để nghe
Một buổi chiều mưa đổ trắng núi, đường đất trơn như bùn nhão. Học sinh về hết, chỉ còn cô Hảo ngồi lại phòng giáo viên, soạn bài. Cây gậy dò đường đặt ngay cạnh, nhưng ra khỏi trường vào lúc trời tối thế này rất nguy hiểm.
Cô khẽ lần tay chạm vào túi áo, tìm chiếc điện thoại cũ để gọi nhờ ai đó đưa về. Nhưng sóng yếu. Điện thoại tắt ngúm.
Cô đang lúng túng thì nghe tiếng bước chân chạy vào.
— Cô… cô chưa về à?—giọng nói khàn khàn quen thuộc.
Thế Anh đứng ngay cửa, áo mưa rách nát, mặt dính bùn, tay ôm cặp. Nó dừng lại khi thấy cô đang loay hoay.
— Cô… bị kẹt à?
— Ừ… mưa lớn quá, cô sợ đường xuống dốc trơn. Em về rồi sao còn quay lại?
Nó tránh ánh nhìn mù lòa của cô:
— Em để quên cái bật lửa. Nhưng mà… để em đưa cô về.
— Em?—cô tròn mắt—Đường nguy hiểm lắm, em đi một mình còn khó.
— Em quen đường mà. Đi theo em.
Cô Hảo cầm gậy nhưng chủ yếu dựa vào bàn tay nó dắt. Thế mà lạ, bàn tay thằng cá biệt ấy lại ấm hơn cô tưởng. Nó đi trước, che cho cô khỏi những đoạn trũng, còn tạt tay gạt những cành cây.
Giữa mưa, cô nghe nó lầm bầm:
— Cô đọc bài thơ lúc sáng… không tệ đâu.
Cô bật cười:
— Vậy mà em bảo cô đọc sướt mướt.
— Thì… em nói đại thôi.
Một thoáng im lặng.
— Hồi nhỏ… mẹ em hay đọc thơ cho em ngủ. Cũng hay đọc bài đó.
Cô khựng người.
À… thì ra là vậy.
Thằng bé chỉ thiếu một người để nhắc nó rằng nó cũng từng được yêu thương.
3. Lời hứa trong bóng tối
Từ hôm ấy, Thế Anh ít quậy phá hơn. Nhưng nó cũng chẳng ngoan như ai mong. Có chăng là khi cô đọc văn, nó không bỏ đi nữa — mà ngồi im ở cuối lớp, giả vờ ngủ nhưng vẫn nghe.
Một chiều khác, cô gọi nó lại sau giờ học.
— Thế Anh, cô muốn nói chuyện với em. Em định bỏ học thật sao?
Nó im lặng.
— Em giỏi lắm. Cô nghe cách em viết tập làm văn, câu chữ sắc sảo, tình cảm nhiều hơn em nghĩ. Đừng vội cắt đi con đường đến tương lai của mình.
Nó gằn giọng, cố tỏ ra bướng:
— Em nghèo. Bác em muốn em nghỉ để đi phụ hồ.
— Nếu khó khăn, cô xin nhà trường xét hỗ trợ. Cô tin em không phải đứa bỏ cuộc dễ dàng.
Thằng bé siết chặt quai cặp, rồi nói nhỏ đến mức như rơi vào mưa:
— Cô đừng quan tâm em nữa. Cô lo cho mình trước đi… người ta nói cô bị mù mà cứ đi dạy hoài, mệt lắm.
Câu đó làm ngực cô nghẹn lại. Nhưng cô hiểu đó không phải lời xúc phạm – mà là lời thương vụng về của một đứa trẻ thiếu sự dịu dàng.
Đêm ấy, ngồi trong gian nhà nhỏ vách gỗ, cô Hảo lần đầu tiên khóc. Không phải vì tự ái, mà vì cô sợ… sợ không thể giữ được một đứa học trò đang đứng trên ranh giới giữa học hành và đời bụi bặm.
4. Năm cuối cùng – và sự biến mất của Thế Anh
Khi năm học mới bắt đầu, Thế Anh không trở lại. Nhà trường đến hỏi bác của nó, ông ta chỉ nhún vai:
— Nó đi theo đám bạn xuống thị trấn làm công nhân rồi. Học hành gì nữa.
Cô Hảo đứng sững trước căn nhà lụp xụp ấy. Tay cô run run bám vào cây gậy.
Khi quay về trường, cô gần như khuỵu xuống vì hụt hẫng.
Từ đó, mỗi giờ dạy, cô luôn vô thức để trống chiếc bàn cuối lớp. Cô không nói, nhưng học sinh biết cô đang đợi một người.
Năm tháng trôi đi. Học trò cũ trưởng thành, gửi thư về cảm ơn, còn Thế Anh… bặt vô âm tín.
Cô cũng dần già đi. Mái tóc nhiều sợi bạc, đôi tay gầy dần. Nhưng cô vẫn đứng lớp, vẫn đọc thơ giữa bóng tối, vẫn chạm vào chữ nghĩa bằng trái tim thay vì đôi mắt.
Có lần, cô nói giữa lớp:
— Cô từng nghĩ mình đã thất bại với một người học trò. Nhưng rồi cô nhận ra… mỗi người đều có hành trình riêng. Dù họ chọn đường nào, cô vẫn mong họ bình an.
Không ai biết, khi quay mặt ra cửa sổ, cô đã lau nhanh giọt nước mắt.
5. Buổi lễ tri ân năm đó – và lá thư khiến cả trường lặng đi
Hai mươi năm sau kể từ ngày Thế Anh rời trường, một buổi lễ tri ân nhà giáo được tổ chức ở Lũng Pài. Học sinh khắp nơi trở về, tặng hoa, tặng quà, ôm cô Hảo như ôm người mẹ thứ hai.
Khi buổi lễ gần kết thúc, thầy hiệu trưởng lên tiếng:
— Hôm nay, chúng tôi nhận được một bức thư đặc biệt gửi cho cô Hảo. Một học trò cũ muốn dành tặng cô trong dịp này.
Cả sân trường xôn xao.
Cô Hảo nghiêng đầu, nhận lá thư mà tay run run.
— Ai… ai gửi vậy thầy?
Thầy hiệu trưởng mỉm cười bí ẩn:
— Khi cô đọc lên, cô sẽ biết.
Cô gật đầu, nhờ một cô giáo trẻ mở lá thư giúp. Nhưng những dòng chữ bên trong thì chính cô tự đọc trong trái tim mình—bởi chúng như bật lên thành lời ngay khi tay cô chạm vào.
Giọng cô run bần bật:
“Gửi cô Hảo — người nhìn thấy em bằng trái tim, khi cả thế giới quay lưng.”
“Cô có còn nhớ thằng học trò cá biệt Thế Anh không?
Thằng hay quậy phá, hay hỗn với cô để giấu đi nỗi sợ bị bỏ rơi.”
“Ngày ấy, em đã bỏ học. Nhưng chính hôm mưa cô để em dắt về, cô đọc thơ cho em nghe, cô nói rằng em viết được… những điều đó theo em suốt cuộc đời.”
“Em xuống thị trấn làm phụ hồ, rồi làm bốc vác, rồi đi giao hàng. Ban đêm em lén đọc thơ, nhớ lại giọng cô. Em viết lén vào những mảnh giấy nhặt bên thùng rác.”
“Mười năm sau, em gom đủ tiền vào Sài Gòn, xin làm phục vụ quán cà phê có góc sách. Ngồi trong đó, em viết truyện ngắn đầu tiên. Cũng từ đó mà người ta biết đến em.”
“Hôm nay, em chính thức có cuốn sách thứ ba xuất bản. Em… đã trở thành một nhà văn.”
Tiếng xì xào vỡ òa khắp sân trường.
Cô Hảo đứng chết lặng.
Lá thư vẫn tiếp tục:
“Cô Hảo, em xin lỗi vì biến mất quá lâu. Em xin lỗi vì để cô nghĩ mình thất bại với em.”
“Thật ra, chính cô — người phụ nữ sống trong bóng tối nhưng gieo ánh sáng cho người khác — đã cứu em khỏi cuộc đời tăm tối nhất.”
“Nếu không có cô, có lẽ bây giờ đã chẳng có ‘nhà văn Thế An’ như mọi người biết.”
“Em không còn nhìn thấy mặt cô, nhưng em mong… cô tự hào về em như cách em tự hào vì từng là học trò của cô.”
“Kính chúc cô bình an.
Học trò cũ: Thế Anh.”
Khi cô Hảo gấp lá thư lại, nước mắt đã ướt đẫm hai má. Cô đưa tay lên môi, cố giữ không bật thành tiếng. Nhưng rồi cô không thể.
Cô bật khóc. Khóc vì nhẹ nhõm. Khóc vì cuối cùng, điều cô tưởng là thất bại… hóa ra là phép màu cô đã gieo mà chính cô cũng không hay.
Học trò ùa đến ôm lấy cô. Sân trường vang tiếng vỗ tay kéo dài như không bao giờ dứt.
6. Twist cuối – Người đứng ở ngoài cổng
Khi buổi lễ tan, người ta thấy một người đàn ông trẻ đứng ở cổng trường, đội mũ lưỡi trai, đeo khẩu trang. Anh đứng lặng nhìn sân trường đầy hoa.
Cô giáo trẻ nhận ra:
— Ơ… anh là?
Người đàn ông chỉ lắc đầu, giọng trầm:
— Tôi… chỉ muốn nhìn cô từ xa.
— Anh không muốn vào gặp cô sao?
Anh khẽ thở dài:
— Cô từng dạy em rằng: ánh sáng không cần phải thấy bằng mắt.
Em nghĩ… cô đã nhìn thấy em rồi, trong lá thư ấy.
Anh quay lưng, bước đi giữa con đường núi phủ đầy nắng chiều vàng.
Tên anh là Thế Anh.
Cô không nhìn thấy anh, nhưng anh thấy cô—thấy người thầy đã đưa cả đời mình bước ra khỏi bóng tối.
KẾT
Một người phụ nữ mù.
Một cậu học trò lạc lối.
Hai cuộc đời giao nhau ở một ngôi trường vùng núi.
Và ánh sáng được truyền đi… mà chẳng cần đôi mắt nhìn thấy.
