Tôi năm nay tám mươi ba tuổi. Cuộc đời dài như một con đường nhiều ngã rẽ, tôi cứ tưởng mình đã đi đến cuối, chẳng còn điều gì đủ làm trái tim già nua này rung lên nữa. Nhưng rồi hôm nay, vào một buổi chiều lộng gió, khi chiếc phong bì màu vàng úa nằm trên bàn gỗ, tôi thấy tay mình run bần bật như đứa trẻ mới biết cầm bút.
Trên phong bì chỉ có vài chữ đơn giản: “Gửi bác Tư – người đã cứu đời con một lần.”
Nét chữ run, nghiêng, như người viết phải gắng lắm mới trụ nổi.
Tôi biết ngay đó là ai.
Tròn năm mươi năm trước…
1. ĐÊM MƯA VÀ BÓP CHÁY BỎNG Ở NGỰC ÁO
Năm ấy tôi ba mươi ba tuổi, làm nghề sửa xe đạp ở đầu xóm. Nhà nghèo, chỉ có cái mái tôn dột và bốn đứa con nhỏ. Tối đến, cả nhà ngủ chen chúc, chăn chẳng đủ ấm. Mưa thì dột từ nóc xuống, từng giọt từng giọt, khóe mắt vợ tôi lúc nào cũng đỏ ửng vì thức khuya khâu lại áo cho tụi nhỏ.
Hôm đó trời đổ mưa bất thình lình. Gió thốc mạnh làm cái cửa gỗ kêu răng rắc. Tôi thức giấc giữa đêm vì tiếng chó sủa và tiếng động lạ trong bếp. Linh cảm điều chẳng lành, tôi vội nắm lấy cái đèn pin.
Tôi bước vào bếp thì thấy một bóng người đang lúi húi lục lọi nồi gạo. Thấy tôi, hắn hoảng hốt quay lại. Chỉ là một thằng bé, gầy như cành củi, ướt sũng nước mưa. Mặt mày tái mét, ánh mắt long lên giữa sợ hãi và… tuyệt vọng.
– “Cháu xin… xin lỗi bác…” – Hắn run giọng, ôm chặt cái bao tải rỗng.
Tôi soi đèn lên, thấy đôi bàn tay thằng bé tím ngắt, môi run vì lạnh. Rõ ràng nó đói đến mức chẳng còn nhìn rõ đường. Ánh mắt nó làm tôi nghèn nghẹn.
Tôi không giữ được giọng:
– “Lấy gạo làm gì? Nhà cháu đâu?”
Thằng bé cúi đầu, nước mắt hòa vào nước mưa:
– “Mẹ con chết rồi… bố bỏ đi… Con đói quá, đi xin người ta đuổi, con liều…”
Tôi đứng như trời trồng. Trước mặt tôi không phải kẻ trộm, mà là một đứa trẻ bị cuộc đời dồn đến đường cùng.
Tôi hít một hơi thật sâu. Không biết là thương xót hay giận cuộc đời quá bất công.
– “Đi đâu cũng mưa gió thế này. Vào đây ăn miếng cơm đã.”
Thằng bé giật mình, nhìn tôi như không tin.
Vợ tôi tỉnh giấc, thấy cảnh đó cũng không quát mắng, chỉ lặng lẽ múc cho nó bát cơm nóng, thêm vài miếng cá kho còn sót lại.
Thằng bé ăn như chưa từng được ăn.
Tôi biết nó muốn mang theo ít gạo. Vợ tôi tự tay xúc vào bao cho nó. Khi tôi đưa nó ra cửa, tôi nắm nhẹ vai nó:
– “Nhớ sống tử tế. Đừng trộm cắp nữa. Có đói thì gõ cửa nhà bác.”
Thằng bé chắp tay:
– “Con hứa. Nếu sau này con có cơ hội… con sẽ trả ơn bác.”
Cái cúi đầu của nó – tôi nhớ suốt nửa thế kỷ.
2. NĂM THÁNG TRÔI, LỜI HỨA RƠI VÀO QUÊN LÃNG
Sau đêm đó, thằng bé biến mất. Không ai trong làng biết nó đi đâu. Nhiều người bảo nó chắc chết đói dọc đường. Tôi thì vẫn tin một nơi nào đó, nó còn sống.
Thế rồi cuộc đời bận rộn cuốn tôi đi: vợ tôi bệnh mất khi mới bốn mươi. Con cái lớn dần, mỗi đứa mỗi nẻo. Tôi ở lại căn nhà cũ, sửa xe, sống lặng lẽ. Nhiều khi nhớ lại đêm mưa năm ấy, tôi chỉ nghĩ đơn giản: “Người ta khổ quá mới làm liều. Tha được cho ai thì tha.”
Tôi không ngờ lời hứa của thằng bé năm xưa vẫn còn sống trong lòng nó.
3. BỨC THƯ LẠ Ở NGƯỠNG CỬA HOÀNG HÔN
Hôm nay, khi đã già đến tám mươi ba tuổi, tôi mở mắt dậy là thấy xương khớp đau buốt. Con cháu thành phố thỉnh thoảng gửi ít tiền, nhưng đa phần tôi sống bằng số tiền sửa xe dành dụm. Hàng xóm bảo tôi yếu thế này sao còn sống một mình, nhưng tôi quen rồi.
Tôi đang quét sân thì bưu tá đưa phong bì màu vàng úa.
– “Có người gửi từ rất xa. Ghi là thư đặc biệt.”
Tôi run tay nhận lấy. Chưa mở ra tôi đã cảm nhận được điều gì đó rất lạ.
Khi rọc phong bì, tờ giấy rơi xuống bàn. Nét chữ cũ kỹ, khó nhọc:
“Bác Tư, nếu bác đọc được lá thư này… có lẽ con không còn sống bao lâu nữa.
Năm đó bác tha cho con – một thằng bé đói khát định lấy trộm nồi gạo của bác – điều ấy đã cứu đời con.
Con không bao giờ quên.”
Tôi nín thở. Bao nhiêu ký ức ùa về như gió lùa qua mái tôn cũ.
“Con đã cố gắng sống tử tế. Lớn lên, con xin theo công binh, rồi sang nước ngoài làm việc.
Nhưng đời không như mơ. Con bị tuyên án tù ở xứ người vì một sai lầm khi cứu bạn.
Trong tù, con mắc bệnh hiểm nghèo.
Con biết mình không qua nổi. Trước khi chết, con chỉ muốn giữ đúng lời hứa năm đó.”
Tôi thấy mắt mình nhòe đi.
Bức thư còn một đoạn, được viết rất chậm, như từng chữ đều được kéo ra bằng chút sức lực cuối cùng:
**“Con có một khoản tiền nhỏ giấu kỹ từ những năm làm công trình ở Nga. Con không kịp dùng đến.
Con để lại tất cả cho bác.
Tên người nhận: Nguyễn Văn Tư.
Địa chỉ: …
Con đã làm thủ tục hợp pháp.Con chỉ xin một ân huệ cuối đời:
**Bác hãy tha thứ nếu ngày ấy con làm bác sợ.Con – thằng bé trộm năm nào – tên là Lâm.”**
Bút ký tên run, mực nhòe.
Tôi ngồi phịch xuống ghế, mặt nóng bừng. Cả đời tôi chưa bao giờ nghĩ một việc nhỏ như thế lại tạo thành mạch nước cứu cả một con người.
Nhưng điều làm tôi nghẹn nhất… chưa phải phần đó.
4. HỘP GỖ ĐẶC BIỆT
Dưới đáy phong bì còn tờ giấy nhỏ: Biên nhận tại ngân hàng.
Một số tiền đủ để tôi sống sung túc đến cuối đời.
Tôi chạm vào tờ biên nhận mà tay run lên. Nhưng điều khiến tôi nổi da gà là dòng ghi chú:
“Con nhờ người gửi lại cho bác khi con không còn trên đời.
Nếu bác nhận được, nghĩa là con đã đi rồi.”
Tôi bủn rủn, như vừa đánh mất đứa con mình chưa từng nuôi.
Nhưng chưa hết.
Ngoài thư và biên nhận còn có một hộp gỗ nhỏ. Tôi mở ra.
Bên trong là chiếc bao tải cũ, vá víu, đã khô cứng theo thời gian. Cái bao mà thằng bé năm xưa mang theo để đựng gạo.
Trên bao, có dòng chữ bằng bút than:
“Ký ức cuối cùng con mang theo… nhưng con muốn trả lại cho bác.”
Tôi ôm cái bao vào ngực, nước mắt rơi ướt đẫm.
Cả đời tôi có rất ít thứ khiến mình rơi nước mắt. Nhưng lúc đó, nước mắt tôi rơi như trút.
5. CHUYẾN ĐI CUỐI CÙNG – VÀ SỰ THẬT KHIẾN TÔI NGÃ QUỴ
Tôi quyết định đi tìm thông tin về Lâm.
Tôi muốn biết con người ấy đã sống ra sao, muốn thắp cho nó một nén hương tử tế.
Sau nhiều ngày hỏi han, nhờ người quen, tôi lần được manh mối nơi từng giam giữ cậu. Khi nghe tôi nói tên Lâm, viên quản giáo già sững lại:
– “Ông là bác Tư? Cậu ấy nhắc ông suốt.”
Tôi nghe mà nghẹn.
Ông ấy nói nhỏ:
– “Lâm qua đời trong tù cách đây mấy tháng. Nhưng trước khi chết, cậu ấy dặn chúng tôi… một chuyện rất lạ.”
Tôi lặng người.
– “Chuyện gì vậy?”
Người quản giáo thở dài:
– “Cậu ấy xin được chôn trong chiếc bao tải cũ.
Và xin tấm bia ghi: ‘Đứa trẻ năm ấy đã giữ lời hứa.’”
Tôi đứng chết lặng. Chân tôi mềm nhũn như bị ai rút hết sức lực.
Chôn trong chiếc bao… Bao tải năm đó tôi đưa trả lại nó?
Khoảnh khắc ấy, tôi cảm thấy như có ai bóp chặt tim mình.
6. TWIST: SỰ THẬT LẠNH NGƯỜI – VÀ LỜI NÓI CUỐI CÙNG
Khi tôi đến nghĩa trang trại giam, có cơn gió mạnh thổi qua, làm cánh cổng sắt kêu rít lên. Tôi bước đến nấm mồ nhỏ, mới, đất còn tơi. Trên bia đá là dòng chữ ông quản giáo nói.
Nhưng điều khiến toàn thân tôi lạnh đi là tờ giấy được đặt dưới lớp đá – có lẽ người quản giáo để lại.
Là nét chữ của Lâm.
**“Bác Tư, con xin nói thật điều này mà con giấu bác suốt 50 năm.
Đêm ấy, con không chỉ định lấy gạo.
Con theo lệnh của một băng nhóm trộm – bọn nó đứng ngoài chờ.
Nếu bác la lên, chúng sẽ xông vào và giết bác để bịt miệng.Nhưng bác đã không la.
Bác còn cho con ăn, cho con lòng thương.Vì vậy… bác đã cứu mạng chính mình.”**
Tôi sững người, sống lưng lạnh toát.
Vậy ra đêm ấy… tôi không chỉ cứu một đứa trẻ.
Mà nó cũng cứu tôi – bằng cách năn nỉ đồng bọn bỏ đi.
Và câu cuối cùng trong thư như một nhát dao xoáy vào lòng:
**“Con nợ bác một mạng.
Cả đời con sống để trả.
Giờ con trả xong rồi.”**
Tôi ngồi bệt xuống trước nấm mộ. Gió lồng lộng, lạnh buốt.
Tôi lẩm bẩm, giọng khàn đặc:
– “Lâm ơi… bác mới là người nợ con.”
7. NHỮNG NGÀY SAU ĐÓ
Tôi mang số tiền Lâm gửi – không phải để sống sung túc, mà để làm điều đúng đắn. Tôi sửa lại một phòng trọ cũ thành lớp dạy nghề sửa xe miễn phí cho trẻ mồ côi, người lang thang.
Tôi treo hộp gỗ của Lâm lên bàn thờ nhỏ trong lớp học. Mỗi khi ai hỏi, tôi lại kể câu chuyện của cậu.
Không phải để người ta khen tôi là người tốt.
Mà để người ta biết:
Một hành động nhỏ có thể cứu một đời người.
Và đôi khi… cứu cả chính mình mà ta không hay.
8. DÒNG KẾT
Tôi tám mươi ba tuổi, sống thêm bao lâu nữa tôi không biết.
Nhưng cứ mỗi chiều, khi nắng tắt, tôi lại nhìn chiếc bao tải cũ, như nhìn vào đôi mắt của thằng bé năm xưa – ánh mắt vừa sợ hãi vừa tuyệt vọng, nhưng cũng đầy ánh sáng của một người muốn sống tử tế.
Tôi khe khẽ nói như thể Lâm đang đứng trước mặt:
– “Con đã giữ lời hứa.
Bây giờ tới lượt bác.”
Gió ngoài hiên thổi nhẹ, mang theo cảm giác ấm áp lạ lùng.
Có lẽ… Lâm nghe thấy thật.
