Buổi tối trước ngày “lại mặt”, tôi đánh bóng mấy chiếc thìa inox đến mức soi được đường khâu trên đầu ngón tay. Vàng mười nằm yên trong hộp kính, vàng mười tám đeo khuyên, vàng tây gọn gàng trong túi vải, từng món của hồi môn mẹ đẻ dúi tận tay tôi trước giờ rước dâu, dặn: “Vàng này để phòng thân. Đừng để ai gọi tên thay con.” Câu ấy, lúc nhận, tôi tưởng là một lời mê tín. Sau cưới ba ngày, tôi mới hiểu nó là lời thề.

Nhà chồng ở cuối hẻm, sân gạch có một cây bưởi. Mối mọt ăn vào chân bàn thờ, bà Dung – mẹ chồng – bảo “cái gì trong nhà này già rồi thì thay”. Bà nói câu ấy ngay sau khi bảo tôi: “Bán hết vàng hồi môn đi, trả nợ cho thằng Hào. Nợ hai trăm triệu. Con dâu tử tế là phải đỡ chồng.”

Tôi nói không. Tôi nói nhẹ. Tôi nói trong phòng bếp, giữa mùi mỡ hành. Bà không nghe. Từ hôm ấy, miệng bà thành chợ. Bà kể với cô Tám, kể với mấy bà ở bãi tập dưỡng sinh, kể với cả người đưa gas: “Con dâu nhà tôi tham. Có vàng mà không biết thương chồng. Của hồi môn gì chứ có tiêu được đâu, để làm cảnh.” Chưa đầy một tuần, cả hẻm biết chuyện. Tôi đi chợ, có người nhìn chằm chằm vào cổ tay tôi như cân ký.

Hào lúng túng: “Anh mượn lúc còn yêu em, làm ăn thua. Giờ mẹ ép quá.” Tôi nhìn anh. Con người ta có khi khổ chính vì mềm. Tôi không mềm. Nhưng tôi không muốn gào.

Tôi tắt điện thoại một buổi sáng, ngồi trước gương. Tôi tháo hết vòng nhẫn, lau từng món bằng khăn mềm, bỏ lại vào hộp kính có khóa. Rồi tôi mở máy, gọi ba cuộc:

• Gọi Thu – bạn đại học giờ làm luật sư – hỏi về tài sản riêng sau kết hôn. Thu gửi ngay cho tôi đường link điều 43 Bộ luật Dân sự, nhắn thêm: “Vàng hồi môn của mày là tài sản riêng. Không ai ép bán được. Đừng ký giấy gì nếu không rõ.”

• Gọi chị Hạnh – kế toán trưởng công ty thu mua phế liệu – người ở cùng hẻm, nghe nhiều chuyện hơn báo. Chị nói: “Nợ đứng tên ai? Hào hay mẹ nó? Tao nghe bà Dung đứng ra mượn hai lần, dùng tên thằng Hào bảo lãnh cho cậu ruột thua lô đề.”
  Câu ấy như một mũi kim lách vào chỗ mờ mịt trong đầu tôi, bật ra một ánh sáng.

• Gọi chị chủ nợ – số điện thoại Hào đưa. Chị nói tên Lựu, giọng đặc quánh: “Nợ là nợ thằng Hào. Mày là vợ thì đỡ.” Tôi hẹn chị ngày mai gặp ở quán cà phê đầu khu, nói tôi muốn thanh toán một phần. Chị nhận lời ngay, không mặc cả.

Đêm ấy, tôi không ngủ. Tôi chép lại bốn câu của mẹ: “Vàng này để phòng thân. Đừng để ai gọi tên thay con.” Từ chữ “đừng”, tôi sang hàng chữ khác: “đặt tên lại”.

Buổi gặp chị Lựu như bữa thí nghiệm hóa học, hai chất lỏng đặt cạnh nhau, chờ rơi một giọt xúc tác. Tôi đến sớm, gọi một ly nước đậu. Chị đến sau, mùi nước hoa nồng như trái cây chín ép. Tôi đặt trước mặt chị bản photo một tờ giấy mượn tiền: bà Dung ký, Hào ký bên dưới với dòng “người bảo lãnh”. Tờ giấy bà đã đưa cho Hào hôm anh hoảng, nhờ anh “giải thích” với tôi. Tôi không nói việc tôi có bản photo là nhờ chị Hạnh chụp lén khi bà Dung khoe trong buổi ăn xóm.

Tôi nói rất chậm:
“Chị ơi, theo luật, đây là nợ của bà Dung. Anh Hào chỉ bảo lãnh. Em có thể hỗ trợ trả dần nếu chị chuyển chủ nợ từ chị sang em – gọi là chuyển nhượng khoản nợ – theo giá chiết khấu.”
Chị Lựu ngước mắt: “Chiết khấu?”
“Ừ. Nợ xấu, chị cầm giấy này đi kiện, chị được bao nhiêu? Em trả chị một nửa ngay. Năm mươi phần trăm. Chị kết thúc một giao dịch mau lẹ, khỏi đổ máu. Phần còn lại, em giữ giấy, em xử lý với gia đình.”

Chị im. Tôi đặt thêm hai thứ: một tờ in điều 335 Bộ luật Dân sự về bảo lãnh, một phong bì của tôi – tiền mặt mười lăm triệu – gọi là “tiền đặt cọc thiện chí”. Chị cười cái cười của người ngửi thấy tiền. Mười phút sau, tôi có một tờ giấy chuyển nhượng khoản nợ, chữ Lựu ký gọn như lưỡi dao. Tôi chính thức “mua” lại cái nợ hai trăm triệu của nhà chồng với giá một trăm. Vàng của tôi vẫn nằm trong hộp.

Buổi chiều, tôi nhắn Thu soạn sẵn “Biên bản thừa nhận sai phạm trong việc dùng người khác làm bên vay” – cái tên nghe như tòa án, nhưng thực ra chỉ là một tờ giấy để một người từng chơi thủ thuật đọc và ký trước mặt họ hàng.

Ngày lại mặt, bà Dung mặc đỏ từ cổ tới gót, tóc uốn mây. Bà cười nhiều, chụp hình liên tục, mời rôm rả: “Họ nhà trai qua họ nhà gái là mừng rồi. Nhưng sau bữa này, vợ chồng nó phải trả nợ cho người ta. Con Linh (bà luôn gọi tên tôi trần trụi) nó giữ vàng như giữ mạng… Tôi chỉ nói mấy câu cho họ hàng biết.”
Tôi đặt khay trầu lên bàn, mỉm cười nghe. Tiếng cười dây nhau như dây bóng đèn.

Họ hàng hai bên ngồi vòng ba bàn. Bố mẹ đẻ tôi, mặt căng như giấy bóng, giữ ý. Hào đổ mồ hôi dù trời mát. Bà Dung nói thêm vài câu nữa, đưa chuyện tiền thành gậy. Đúng lúc đó, tôi đứng lên. Mọi mắt quay về phía tôi như kim la bàn.

“Mẹ ơi.” — tôi nói, nhẹ — “Con xin phép được trình bày trước họ hàng một chút. Chuyện này liên quan đến danh dự cả nhà.”

Tôi mở chiếc hộp gỗ mang theo. Trong hộp có ba thứ:

1. Hộp kính đựng toàn bộ vàng hồi môn – nguyên vẹn – có niêm phong giấy mẹ tôi ký.

2. Tờ giấy chuyển nhượng khoản nợ mang tên tôi và chị Lựu, có công chứng.

3. Một chiếc loa bluetooth nhỏ xíu, đã ghép sẵn với điện thoại tôi.

Tôi quay sang mẹ chồng:
“Mẹ nói con tham, không chịu bán vàng. Hôm nay, trước họ hàng, con xin nói rõ: vàng này là tài sản riêng của con, theo Điều 43 Bộ luật Dân sự. Nhưng lý do con không bán không phải vì tiếc. Con không bán vì đây không phải nợ của chồng con. Đây là nợ mẹ đứng ra vay, dùng tên chồng con bảo lãnh, để giúp cậu thua lô đề. Nên nếu phải trả, xin mẹ nói đúng tên.”

Căn phòng rơi xuống một nấc im lặng bất lịch sự. Bà Dung đỏ bừng, đập tay xuống bàn: “Mày… Mày dám bịa!”

Tôi không cãi. Tôi bấm nút Play trên điện thoại. Giọng chị Lựu rót ra qua loa, rõ đến run tay: “Cô Dung ơi, hai trăm hôm trước cô mượn, cô bảo lấy tên thằng Hào ký cho dễ rút. Giờ con dâu nó gặp tui nó nói lại nợ là nợ của cô…” Đoạn ghi âm ngắn ngủn – đủ như một cái đinh.

Bàn phía họ nhà tôi không ai nhúc nhích. Bàn phía họ nhà chồng xôn xao. Cậu ruột Hào đột nhiên đứng dậy, điếu thuốc rơi xuống nền: “Chị… chị… chị làm gì thế?” Mấy bà cô đỡ lời: “Có chuyện gì thì đóng cửa bảo nhau, con nít nó…”.

Tôi cúi đầu:
“Con xin lỗi họ hàng vì phải mở cửa ra nói. Nhưng hai tháng qua, mẹ rêu rao con tham đến mức người giao gas cũng biết. Con không chịu được nữa.”

Tôi giương tờ chuyển nhượng nợ lên:
“Con đã mua lại khoản nợ này với giá một nửa. Từ hôm nay, con là chủ nợ. Con không ép mẹ bán gì. Con đề nghị mẹ ký vào biên bản thừa nhận đã dùng tên người khác đứng vay để con chuyển trách nhiệm về đúng chỗ. Con sẽ cho mẹ trả dần mỗi tháng năm triệu, trong hai mươi tháng. Không lãi. Đổi lại, mẹ chấm dứt mọi lời rêu rao về con. Nếu mẹ đồng ý, con sẽ giữ kín ghi âm. Nếu mẹ không đồng ý… con nhờ luật sư làm việc.”

Bà Dung thở hắt. Có một điều bà không biết: tôi chừa cho bà một lối. Tôi đã có thể lật bà ngay trên mâm, làm đơn tố cáo “vu khống” vì bà đã đổ tiếng xấu cho tôi khắp xóm. Nhưng tôi không muốn một người mẹ (dù là mẹ chồng) bị đẩy xuống cầu thang trước mặt con cháu. Tôi chỉ muốn đặt một cái gương trước mặt bà.

Bố mẹ chồng tôi khựng lại. Hào cháy mặt, đứng dậy xin: “Mẹ, ký đi. Vợ con nó còn giữ thể diện cho mẹ.” Mấy anh em họ gãi đầu. Ông bác lớn nhất, râu bạc, vỗ bàn nhẹ: “Làm người lớn thì nhận cái sai. Nói cho đúng tên đi em.”

Bà Dung nước mắt vỡ ra. Bà nhìn tôi như nhìn một đứa trẻ cứng đầu chưa đẻ mà đã biết đi. Bà ký. Chữ bà rung, nhưng thật.

Tôi gập giấy, đưa cho Thu – bạn tôi, vẫn ngồi im ở góc, chờ. Thu cất vào túi. Tôi quay sang hai họ, cúi rạp:
“Con xin cảm ơn mọi người đã nghe. Con xin lỗi vì để câu chuyện đi xa. Bữa cơm này là để lại mặt. Con xin làm đúng tên của nó: lại mặt với nhau, nhìn cho kỹ.”

Tôi mở hộp kính vàng. Bên trong, mọi thứ đều nguyên niêm: hai vòng trơn, một sợi dây, mấy chiếc nhẫn đủ tuổi. Tôi đặt hộp vào lòng bà mẹ đẻ: “Mẹ giữ cho con. Hôm nào nhà mình thực sự có chuyện, con sẽ tự xin mẹ mở.” Mẹ tôi khóc ướt khăn.

Câu chuyện tưởng xong ở đó. Nhưng bữa cơm còn một món cuối – món bất ngờ.

Tôi đứng thẳng, rút một tờ giấy khác:
“Mẹ ơi, con mua lại khoản nợ này không phải để đánh mẹ. Con mua để con được quyền xé. Nếu mẹ giữ lời không rêu rao, không mượn tên ai nữa, con sẽ xóa nợ cho mẹ vào đúng ngày giỗ bác Hai – người mẹ bảo là vì cứu mà phải mượn. Con không đòi mẹ đồng nào. Con chỉ đòi mẹ một điều: xin lỗi con trước họ hàng.”

Mọi người nhao mắt. Hào tròn mắt. Thu ngạc nhiên. Tôi ngạc nhiên bản thân tôi – đúng hơn, tôi nghe tiếng mẹ đẻ tôi nói trong đầu: “Vàng để phòng thân, nhưng lòng để phòng người. Phòng đến mức cứu người được thì cứu.”

Bà Dung khụy xuống ghế. Bà ngước lên, nhìn rất lâu. Rồi bà nói một câu tôi chờ hai tháng:
“Mẹ xin lỗi con.”

Cả mâm nghe rõ hai chữ “xin lỗi”. Chúng không đắt, nhưng khó mua hơn vàng.

Sau bữa ấy, xóm thay đổi đề tài. Cô Tám thôi liếc vào tay tôi. Người giao gas chúc sức khỏe rồi mang bình đi. Hào mua một cái két nhỏ – không phải để đựng vàng, mà để đựng giấy. Tôi ghim “Biên bản xin lỗi” vào đó, trên là bản in điều 43 Bộ luật Dân sự. Bà Dung đem về ba túi gạo tám ký, một túi đậu xanh, một rổ trứng gà. Bà không nói gì. Bà làm.

Một tối, bà khều tôi:
“Con đi với mẹ tí.”
Bà dắt tôi đến tiệm vàng duy nhất trong hẻm. Bà rút từ túi ra một cái vòng vàng mỏng tên bà khắc năm 1998, đặt lên bàn:
“Đổi giùm chị thành tiền, gửi quỹ xã hội phường đi. Ghi tên chị ẩn danh. Chia đều cho ba gia đình khó nhất.”
Tôi giật mình. Bà quay sang:
“Mẹ không trả được lời xin lỗi bằng nước mắt. Mẹ trả bằng tiền mẹ đeo lâu nhất. Mẹ cũng cần một cái gương cho mẹ.”

Chúng tôi đi về trên đường nhựa ướt mưa. Đèn đường rơi xuống như đồng xu vàng mỏng.

Một năm sau, đúng ngày giỗ bác Hai, như đã hứa, tôi mang giấy nợ ra, xé làm ba. Họ hàng ngồi đủ. Bà Dung đặt trước mặt tôi một đĩa bánh ít lá gai. Bà không nói. Tôi cũng không. Tiếng giấy xé rạo rạo như mưa trên lá.

“Con giữ vàng của con đi.” — Bà nói sau cùng. “Bữa nào nhà này thực sự có chuyện, mẹ sẽ mở miệng xin con chứ không sai người đi rêu rao nữa.”

Tôi gật. Câu ấy nhẹ như cánh lá, nhưng đè xuống một tiếng ầm trong ngực tôi.

Người ta hỏi tôi:

“Giữa bữa cơm lại mặt, chị đã làm gì khiến mẹ chồng xấu hổ?”

Tôi không kể đoạn ghi âm. Tôi cũng không kể bản luật. Tôi kể mâm cơm. Mâm cơm đặt hai chữ “lại mặt” ở giữa: lại nhìn nhau, lại gọi đúng tên: nợ là nợ, vàng là vàng, xin lỗi là xin lỗi. Và lại một cơ hội để người lớn trở lại làm người lớn.

Vàng của tôi vẫn nằm trong hộp kính. Tôi thỉnh thoảng mở ra, lau bằng khăn mềm, đóng lại. Không phải để đeo. Mà để nhớ rằng: có những thứ cứ giữ nguyên thì sáng, có những thứ phải đặt tên lại thì mới sạch.

Và điều bất ngờ nhất? Không phải là tôi thắng. Mà là tới phiên bà Dung tự mua lại món nợ cũ của bà: món nợ với chính cái gương trong nhà. Bà đứng trước nó, nhìn, và chào lại: “Chào miệng mình.”
Từ hôm ấy, xóm không còn đề tài hay hơn câu chuyện một bà mẹ chồng học cách xin lỗi. Mà nghe riết, cái xóm thành lành ra.